UM Wrocław: Powstał album o odbudowie synagogi Pod Białym Bocianem

Świątynia przy ul. Włodkowica stanęła w miejscu dawnego zajazdu Pod Białym Bocianem, po którym odziedziczyła nazwę. Klasycystyczny budynek powstał w 1829 r. według projektu Carla Ferdinada Langhansa. Przez ponad sto lat służyła ortodoksyjnym wyznawcom judaizmu w ówczesnym Breslau. Podczas Nocy Kryształowej została ograbiona, ale budynek ocalał – ze względu na gęstą zabudowę naziści go nie podpalili.

Po II wojnie ponownie przejęli do Żydzi – na Dolnym Śląsku społeczność żydowska była najliczniejsza w Polsce, osiedliło się tu kilkadziesiąt tysięcy osób, które ocalały z Holocaustu.

Historia synagogi Pod Białym Bocianem

Jednak w latach 60. komunistyczne władze zakazały korzystania z budynku synagogi ze względu na jego zły stan techniczny. Zarazem zabroniły go remontować - to był także efekt antysemickich nastrojów rozognionych przez władze PRL.

Budynek najpierw był w dyspozycji Uniwersytetu Wrocławskiego, a potem OKiS i Akademii Muzycznej. W tym czasie był kilkakrotnie podpalany, szybko ulegał degradacji. Na przełomie lat 80. i 90. pojawiły się pierwsze przymiarki do jego odzyskania przez społeczność żydowską. Wtedy też władze Akademii Muzycznej sprzedały go właścicielowi firmy budowalnej.

Szul nam wystarczy

- Odwrócenie tej transakcji i odzyskanie budynku trwało kilka lat i wymagało wsparcia wielu osób i instytucji - opowiada Jerzy Kichler, członek zarządu wrocławskiej Gminy Żydowskiej, inicjator odbudowy świątyni. - Jednak nie mniejszym wyzwaniem było przekonanie ówczesnych władz gminy żydowskiej do rozpoczęcia odbudowy. Padały pytania: skąd weźmiemy pieniądze na remont? Jak utrzymamy synagogę po odbudowie? Po co nam w ogóle tak duża świątynia, skoro na modlitwy przychodzi 30-40 osób i mieścimy się w szulu, małej sali modlitw?

Ostatecznie w 1996 r. synagoga została przekazana Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu.

Budynek był w opłakanym stanie. Zamiast dachu była konstrukcja przykryta folią. Nie było podłogi i stropu między parterem a piwnicą, ocalały szczątkowe elementy dawnego wyposażenia. Klatki schodowe prowadzące na balkony nie nadawały się nawet do remontu, w części były zburzone.

Widok dziedzińca synagogi w roku 1990, fot. archiwum dr Jerzego Kosa

Pieniądze na odbudowę dachu przeznaczyła Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, prace trwały półtora roku.

- Kolejne etapy remontu nie szły tak szybko, przede wszystkim ze względu na brak pieniędzy. Dopiero kiedy udało się uzyskać fundusze z unijnych programów operacyjnych, ruszyliśmy z pracami – opowiada Jerzy Kichler.

Poza tym odbudowę finansowano głównie ze środków własnych wrocławskiej gminy żydowskiej, pieniędzy przekazanych przez miasto Wrocław, fundacje i duże koncerny państwowe m.in. KGHM. Z czasem w proces renowacji zabytku zaangażowała się Fundacja Bente Kahan, która także uzyskała spore dotacje.

W 2005 r. gotowa była nowa posadzka świątyni. W kolejnych latach pojawiły się elementy wyposażenia: Aron ha-Kodesz, rytualna szafa, w której przechowywane są zwoje Tory, bimę - wywyższenie dla prowadzącego modlitwę oraz scenę. Wyremontowano piwnice, w któcy h urządzono przestrzenie wystawowe i sale do prezentacji.

Serce Dzielnicy Wzajemnego Szacunku

Remont budynku i dziedzińca synagogi zakończył się w 2010 r. Później odnowiono klatki schodowe, wyremontowano mykwę. W sumie prace kosztowały ok. 19 mln zł.

Dzisiaj synagoga jest nie tylko miejscem kultu, pełni funkcję sali koncertowej i teatralnej, organizowane są tu wystawy, spotkania z artystami. Kilka razy w roku na modlitwy zapraszane są także osoby spoza społeczności żydowskiej.

Wprawdzie wrocławską Dzielnicę Czterech Świątyń tworzą także cerkiew przy ul. Mikołaja oraz kościoły: katolicki przy ul. Antoniego i protestancki przy ul. Kazimierza Wielkiego, to synagoga Pod Białym Bocianem jest jej sercem.

O odbudowie synagogi opowiada wydawnictwo przygotowane przez Gminę Wyznaniową Żydowską we Wrocławiu. Można je zdobyć po kontakcie z biurem gminy.