Każdy miłośnik literatury kryminalnej oraz filmów opowiadających o kryminalnych śledztwach wie, czym jest wariograf. To często ostateczny sprawdzian prawdomówności oskarżonego, weryfikacja jego wcześniejszych zeznań. Z drugiej strony wariograf stanowi niezwykle trudną przeszkodę na drodze do odzyskania wolności, przeszkodę, którą prawdziwi przestępcy starają się pokonać.
PRYWATNE BADANIE WARIOGRAFEM: Instytut Badań Wariograficznych - Placówki badań w Polsce
Czym jest wariograf?
Wariograf, czy też poligraf, to potoczna nazwa wykrywacza kłamstw lub detektora kłamstw. To urządzenie, którego działanie oparte jest na przeświadczeniu, że mówienie kłamstw w naszej kulturze, nigdy nie jest dla człowieka komfortowe i obojętne. Osoba wygłaszająca kłamstwa i będąca tego świadoma, bezwiednie i poza samokontrolą uruchamia wiele różnych emocji. Każda z nich staje się widoczna w aspekcie fizjologii organizmu i aspekcie poznawczym. Reakcją na kłamstwo jest akcja zwrotna nerwowego układu wegetatywnego, jego części współczulnej. W ślad za wypowiadanym kłamstwem u człowieka rośnie ciśnienie krwi, aktywują się gruczoły potowe, rozszerzeniu ulegają źrenice.
Wariograf przeznaczony jest do analizy owych fizjologicznych reakcji organizmu na bodźce zewnętrzne. Pierwotnie urządzenie stosowano przede wszystkim w kryminalistyce, jako narzędzie do weryfikacji prawdziwości słów. Dzisiaj zakres stosowania wariografu znacznie się poszerzył i jest ono używane również przez organizacje oraz prywatne osoby. Jego działanie można prześledzić choćby w pracy przedsiębiorstw, które sprawdzają swoich pracowników, a przede wszystkim oceniają ich lojalność. Wariografu używa się również w procesie rekrutacji do firm, ale też do weryfikacji prawdomówności w sprawach całkowicie prywatnych.
Jakie reakcje fizjologiczne pojawiają się, gdy świadomie kłamiemy?
Podstawą do skonstruowania wariografu, ale też do umiejętnej interpretacji wyników pracy urządzenia, jest wiedza na temat rodzaju emocji, jakie wywołuje w człowieku mówienie kłamstw. Okazuje się bowiem, że ludzki mózg ma większy problem z kłamstwem niż z prawdą. Podczas mówienia prawdy, mózg człowieka musi jedynie przypomnieć sobie wiele faktów, popracować na ich zgrabnym i kolejnym uporządkowaniem. Aby sformułować kłamstwo mózg musi wykreować zupełnie nowe zdarzenia czy przekonania, a następnie zrobić wszystko, by stały się one spójne z towarzyszącym relacji faktami lub same stały się faktem. Mózg musi zatem wykonać ciężką pracę koncepcyjną i logistyczną. Trudno więc mu się dziwić, że w trakcie tak intensywnej pracy, potrzebuje znacznie więcej, niż zwykle, tlenu oraz substancji odżywczych absorbowanych z organizmu. Tej ciężkie pracy towarzyszy zatem podwyższone ciśnienie, szybki oddech, wysoka częstotliwość skurczów tętna.
Wyraźne pobudzenie organizmu w trakcie kłamania wynika z faktu, że kłamiemy wówczas, gdy sytuacja, w której się to dzieje, ma dla nas ogromne znaczenie, gdy mówienie nieprawdy jest ważniejsze niż powiedzenie słów prawdziwych. Do emocji spowodowanych wagą sytuacji dochodzi jeszcze uczucie strachu przed wykryciem, poczucie winy, a czasem satysfakcja, że udało się oszukać swojego rozmówcę. Te pozytywne, euforyczne emocje również wywołują reakcję fizjologiczną organizmu.
Co obserwuje i analizuje wariograf?
Wariograf w trakcie pracy mierzy i bada:
- opór skóry
- puls oraz ciśnienie krwi
- częstotliwość oddechu
- rozmiar źrenicy oka
Pomiar oporu elektrycznego skóry opiera się na reakcji przewodzenia prądu przez ludzką skórę. Skóra podobnie jak każdy materiał przewodzący prąd, charakteryzuje się również wytwarzaniem oporu, który w tym przypadku uzależniony jest od poziomu stopnia wilgotności skóry. Nawilżenie skóry w sytuacji mówienia nieprawdy znacząco wzrasta. Podczas emocjonalnej reakcji na stres, strach i napięcie, skóra się poci a jej przewodnictwo słabnie, słabnie tym samym opór elektryczny skóry.
Pomiaru oporu elektrycznego skóry dokonuje się za pomocą galwanometru. Osobie poddanej badaniu wariografem przymocowuje się czujniki na opuszkach palców. Wysoka czułość zastosowanych czujników jest w stanie wykazać minimalne nawet zmiany oporu elektrycznego skóry.
W trakcie badania wariografem mierzy się także tętno oraz ciśnienie krwi. Reakcja emocjonalna wywołana przebiegiem całego zdarzenia, odpowiada za wahania w tym obszarze. Urządzenie jest w stanie na bieżąco rejestrować wszystkie zmiany. Częstotliwość oddechu natomiast mierzy się za pomocą pneumografów, które mocuje się na klatce piersiowej badanej osoby i jej przeponie.
Ważnym elementem badania może być rejestrowanie i analiza rozmiaru źrenicy oka. Współcześnie, w trakcie badania wariografem, zwykle nie bierze się już pod uwagę tego czynnika. Różnice w czasie wielkości źrenicy pozostają niezauważalne, przy zastosowaniu zewnętrznej obserwacji. Znane są jednak próby, zwane metodą EveDetect, które wykorzystują kamerę na podczerwień, rejestrującą każdą zmianę zachodzącą w obszarze źrenicy oka. Symptom ten dołącza się do całej grupy pozostałych reakcji.
Jednorodne środowisko podczas badania
W trakcie badania wariografem, niezwykle istotnym aspektem jest zachowanie przez całą akcję jednakowego i jednorodnego środowiska. W pomieszczeniu, w którym badany jest delikwent, musi być cały czas taka sama temperatura, wilgotność powietrza, a czujniki powinny być przymocowane w miarę trwale do ciała, tak by nie przemieszczały się po nim w trakcie ruchu ciała podczas dialogu. Do badanej osoby nie mogą docierać żadne sygnały z zewnątrz, które mogłyby go zdekoncentrować i zaniepokoić, wpływając w ten sposób na okazywane emocje.
Jak interpretuje się wskazania wariografu?
Po zakończeniu badania wariografem przychodzi czas analizy i interpretacji wyników. Urządzenie w trakcie badania zapisuje reakcje osoby badanej w postaci krzywych. I właśnie ten zapis ocenia specjalista tematu. Jego zadaniem jest interpretacja pomiarów reakcji fizjologicznych w taki sposób, by wskazać te momenty badania, które wywołały u badanego widoczną na krzywych reakcję fizjologiczną.
Aby interpretacja zachowań zawierała możliwie największy potencjał informacji o badanym, badacz musi wziąć pod uwagę przebieg całego badania, włącznie z etapem badań kontrolnych, które wyznaczają poziom reakcji. Pod ocenę bierze się również motywację badanej osoby oraz jej stosunek do samego badania. Ekspert intepretujący badanie musi umieć oddzielić wyraźną reakcję na zadane pytania od reakcji wywołanej trudną sytuacją, w jakiej znalazł się badany.
Po zakończeniu analizy badania przychodzi czas na napisanie raportu, w którym muszą znaleźć się wnioski w postaci opinii. Interpretator skupia się na każdym pytaniu odrębnie, określając w raporcie, czy badany odpowiedział na nie zgodnie z prawdą czy też kłamał. Jednak opinia eksperta w tym zakresie rzadko kiedy jest zero/jedynkowa. Zwykle spisana jest w trybie warunkowym, pozostawiając sobie margines wątpliwości. Interpretator nie może bowiem zdecydowanie stwierdzić, że badany powiedział prawdę czy nieprawdę. Raczej ocenia jego odpowiedź w myśl wywołanych reakcji emocjonalnych. Uznaje się jednak, że przy spełnieniu wszystkich warunków bezpieczeństwa badania oraz szczegółowej analizie badań, jest on w stanie wykazać trafność na poziomie nawet 98%. W ten sposób interpretator badania jest w stanie stwierdzić prawie w 100%, czy dana osoba skłamała czy powiedziała prawdę.
Kiedy stosuje się badania wariografem?
Badania wariografem stosuje się przede wszystkim w kryminalistyce oraz w trakcie rekrutacji do pracy w newralgicznych, opartych na zaufaniu publicznym, instytucjach państwowych, np. do służb specjalnych. Badaniu muszą poddać się kandydaci do Policji, Żandarmerii Wojskowej czy Krajowej Administracji Skarbowej KRS.
Badania wariografem stosuje się również do weryfikacji kontrolnych funkcjonariuszy oraz zawsze wtedy, gdy trzeba potwierdzić ich lojalność. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie ,by skorzystać z urządzenia w sytuacjach prywatnych. W trakcie sporu małżeńskiego, sprawach spadkowych, konfliktach w szkole, sytuacjach wątpliwych, przedmałżeńskich, etc.
Zastosowanie wariografu w sprawach prywatnych umożliwia uniknięcie trudnego dla wszystkich dochodzenia formalnego czy policyjnej interwencji. Trzeba jednak pamiętać, że na badanie wariografem osoba badana musi zgodzić się dobrowolnie i z pełnym przekonaniem. Tylko wtedy wariograf stanie się użytecznym narzędziem, respektowanym przez wszystkie strony konfliktu.
Źródła: Instytut Badań Wariograficznych, Tel. (71) 758 03 01 , ul. Leszczyńskiego 4, Wrocław
